حکمتهای ده گانه از قرآن کریم

بسم الله الرحمن الرحیم

حکمت های ده گانه در میان اهل کتاب بسیار مشهور است و به عنوان اساسی ترین امور دینی شان آنها را حفظ کرده و بر یادگیری و تعلیم فرزندانشان تاکید دارند.

با وجود اینکه حکمت های ده گانه در قرآن بسیار واضحتر وبا تاکید بيشتر بارها تکرار شده ولی متاسفانه کمتر کسی این حکمتها را بصورت حقیقی اش می شناسد والله المستعان!

اگر مسلمانی هم از آیات حکمت های ده گانه مرور کرام نماید باز جایگاه و مقام آیات را نشناخته و دلیل بر این واقعیت همين است که اگر به مسلمانی بگویی : آیا حکمت های ده گانه را در حفظ داری!؟ جناب مسلمان حتی متوجه ی سؤال نشده و شايد با اعتماد به نفس زياد بگوید: تمام قرآن حکمت است ! و نه تنها 10 تا که قابل شمارش نیست!

بله قرآن حاوی حكمتهاى بسیار زیبا و حیاتیست اما جایگاه حکمت ده گانه و تذکر بدانها بسیار ضروریست.

بیاییم کمتر از اهل کتاب نباشیم! و به کودکانمان این حکمتها را بیاموزانیم و لااقل این قسمت از کتاب مقدس را در حافظه ی فرزندانمان پایدار نگه داریم.

حکمت های ده گانه در قرآن

الله تعالى در سورة الأنعام فرمايد:

(قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلاَّ تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً وَلا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ مِنْ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَإِيَّاهُمْ وَلا تَقْرَبُوا الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَلا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ (151) وَلا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلاَّ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ لا نُكَلِّفُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَهَا وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى وَبِعَهْدِ اللَّهِ أَوْفُوا ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ (152) وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ وَلا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ (153) ثُمَّ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ تَمَاماً عَلَى الَّذِي أَحْسَنَ وَتَفْصِيلاً لِكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً لَعَلَّهُمْ بِلِقَاءِ رَبِّهِمْ يُؤْمِنُونَ (154))

أولا : سفارشها و اوامر ده گانه ی خداوند اینهاست :

1 ـ عدم وقوع درشرک به خداوند متعال درتمامى امور دين ( أَلاَّ تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً )

2 ـ نیکی به پدر و مادر (وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً ).

3 ـ نهی از کشتن فرزند به علت فقر و ناتوانی ( وَلا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ مِنْ إِمْلاقٍ ) .

4 ـ نهی از نزدیکی جنسی حرام چه آشکار و چه سری (وَلا تَقْرَبُوا الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ ) .

5 ـ نهی از قتل نفس ( کشتن ) که مرتکب قتل نشده (وَلا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ ) .

6 ـ نهى از خوردن مال یتیم به بهانه ی رسیدگی و تجارت مالش (وَلا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلاَّ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ ) .

7 ـ رعايت اندازه و میزان صحيح در خرید و فروش کالا و عدم فریب (وَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ ) .

8 ـ رعایت عدل در سخن گفتن یعنی سخن حق گفتن حتی علیه نزدیکان (وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى )

9 ـ وفا به عهد الهی یعنی ادای واجبات دینی (وَبِعَهْدِ اللَّهِ أَوْفُوا ) .

10 ـ پیروی قرآن کریم به تنهایی که همان راه مستقیم هدایت است (وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ وَلا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ ) .

ثانيا : ملاحظات :

- نهى از وقوع در شرك عقيدتى و سلوکی (( قوانین غیر خدایی را بر قوانین الهی ترجیه دادن نیز نوعى شرک به خداوند است در تشريع )) که متضمن نهی از قتل بی گناه و ظلم به یتیم می شود و وجود نهی از امور معنایش کثرت انتشار و خطر وقوع در آنهاست.

- دستور و تاکید خداوند در تمسک به اموری مانند نیکی به پدر و مادر و رعایت عدل در سخن گفتن و در خرید و فروش و تنفیذ عهدالله و واجبات و تمسک به فقط قرآن .

دستور خداوند در تمسک به امور، نشانه ی این است که مردم عادت به اهمال و بی توجهی بدان داشته و دارند.

- و با تطبیق و عمل به اوامر خداوند و دور شدن از نواهی خدا درحقیقت ارکان عقیدتی و تشریعی خداوند کامل شده است ، زیرا که تمامی تشریعات اسلامی اجمالا ضمن همین اوامر اخلاقیست و مهمترینش حفظ حق زندگی ( حفظ جان ) و ناموس و مال و حق یتیم یا بی سرپرستان است.

و تمامی اینها مقدمه ای برای تشریعاتیست که آمده تا حقوق بی سرپرست را معرفی و حفظ کند و جزای قاتل و زناکار را روشن و مبین و همچنین اهمیت شهادت یا گواه دادن در حق کسی را روشن کند ( تا کسی شهادت ناحق نداده و سبب ظلم و تعدی به جان و مال و ناموس کسی نشود )

تفصيلات حکمت های ده گانه در سورة الاسراء :

1 ـ الله تعالى فرماید:

(وَقَضَى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلاهُمَا فَلا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلاً كَرِيماً (23) وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنْ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَّبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيراً (24) رَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَا فِي نُفُوسِكُمْ إِنْ تَكُونُوا صَالِحِينَ فَإِنَّهُ كَانَ لِلأَوَّابِينَ غَفُوراً (25) وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَلا تُبَذِّرْ تَبْذِيراً (26) إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُوراً (27) وَإِمَّا تُعْرِضَنَّ عَنْهُمْ ابْتِغَاءَ رَحْمَةٍ مِنْ رَبِّكَ تَرْجُوهَا فَقُلْ لَهُمْ قَوْلاً مَيْسُوراً (28) وَلا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِكَ وَلا تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً (29) إِنَّ رَبَّكَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَقْدِرُ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيراً بَصِيراً (30) وَلا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاكُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ كَانَ خِطْئاً كَبِيراً (31) وَلا تَقْرَبُوا الزِّنَى إِنَّهُ كَانَ فَاحِشَةً وَسَاءَ سَبِيلاً (32) وَلا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَاناً فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كَانَ مَنصُوراً (33) وَلا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلاَّ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولاً (34) وَأَوْفُوا الْكَيْلَ إِذَا كِلْتُمْ وَزِنُوا بِالْقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِيمِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلاً (35) وَلا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُوْلَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولاً (36) وَلا تَمْشِ فِي الأَرْضِ مَرَحاً إِنَّكَ لَنْ تَخْرِقَ الأَرْضَ وَلَنْ تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولاً (37) كُلُّ ذَلِكَ كَانَ سَيِّئُهُ عِنْدَ رَبِّكَ مَكْرُوهاً (38) ذَلِكَ مِمَّا أَوْحَى إِلَيْكَ رَبُّكَ مِنْ الْحِكْمَةِ وَلا تَجْعَلْ مَعَ اللَّهِ إِلَهاً آخَرَ فَتُلْقَى فِي جَهَنَّمَ مَلُوماً مَدْحُوراً (39))

اينجا متوجه می شویم:

1 ـ تاكيد بر نهی از وقوع شرک در ابتدا و نهایت حکمت های ده گانه شده است.

2 ـ شرح و بسط در چگونگی نیکی به پدرومادر و رفق به آن دو بهنگام پیری هردوى شان یا یکیشان.، و اينكه نيكى كردن بصورت افقى امتداد يافته و به خويشان و يتيمان و فقرا و مساكين برسد ، و اين نيكى كردن بصورت عمودى امتداد داشته تا با مراعات احوال آنان در صورت بدى ديدن از آنان نيز حفظ شود و نيكى رعايت كامل شود.

3 ـ تكرار سفارشهاى سابق مثل نهى از كشتن فرزندان ( از ترس فقردر آينده ) يعنى نهى به تمام راهها از كشتن فرزندان – نهى از زنا ، و نهى از قتل خارج قصاص – نهى از دست بردن به مال يتيم – وفا به عهد و مراعات عدل در ترازو و ميزان ( خريد و فروش كالا و تجارت ).

4 ـ شرح و تفصيلات جديدترى مانند نهى از اسراف و زياده روى – و نهى از بخل ، و نهى از هتك حرمت و خصوصيات فردى و تدخل در امور غير- و نهى از خود نمايى و غرور و تكبر.

5 ـ با وجود تاكيد در شرك ورزى عقيدتى و سلوكى و با تأكيد بر حقايق شريعت كه پاسدار حق حیات و مال افراد است سوره اسراء یک حق جدیدی از حقوق انسان را معرفی کرده که حق خصوصیت انسان است و نباید کسی خصوصیات دیگران را انتهاک نکند.

و این بسط و گشایش در سوره الحجرات هم دیده می شود ( 11 ـ12 )

ثالثا : وصايا و سفارشات در سورة الفرقان :

(وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الأَرْضِ هَوْناً وَإِذَا خَاطَبَهُمْ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلاماً (63) وَالَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَقِيَاماً (64) وَالَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذَابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذَابَهَا كَانَ غَرَاماً (65) إِنَّهَا سَاءَتْ مُسْتَقَرّاً وَمُقَاماً (66) وَالَّذِينَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَاماً (67) وَالَّذِينَ لا يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهاً آخَرَ وَلا يَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ وَلا يَزْنُونَ وَمَنْ يَفْعَلْ ذَلِكَ يَلْقَ أَثَاماً (68) يُضَاعَفْ لَهُ الْعَذَابُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَيَخْلُدْ فِيهِ مُهَاناً (69) إِلاَّ مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلاً صَالِحاً فَأُوْلَئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَكَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً (70) وَمَنْ تَابَ وَعَمِلَ صَالِحاً فَإِنَّهُ يَتُوبُ إِلَى اللَّهِ مَتَاباً (71) وَالَّذِينَ لا يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَاماً (72) وَالَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا بِآيَاتِ رَبِّهِمْ لَمْ يَخِرُّوا عَلَيْهَا صُمّاً وَعُمْيَاناً (73) وَالَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّيَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَاماً (74) )

و اینجا نیز ملاحظه می شود :

1 ـ در اینجا سخن از صفات متقین است که به ( ذكر و عبادت ) خداوند مشغولند و رضایت خداوند مدنظرشان است.و البته این صفات برای همه طرح شده تا خود را بدان زینت بخشند و هرکدام از ما دعوت شده ایم که از عبادالرحمن باشیم و البته هركس می تواند به حسب اختیار خود و عمل از اتباع شیطان باشد.

2 ـ تقریبا همان صفات در عدم وقوع در شرک عقیدتی و سلوکی یا عدم قتل بی گناه و عدم وقوع در زنا و شهادت زور ( ناحق ) یا حضور مجالس زور اینجا نیزآمده است، با تاکید بر راه رفتن بر زمین بدون تکبر و خودنمایی ، و میانه روی و اعتدال در انفاق ( مال ) و عدم اسراف.

3 ـ جديد در اينجا تأكيد بر عبادت با قيام شب و دعا و تشويق به هدايت و راهنمايى فرزندان ( ذرية ) ، و تاكيد بر نيكى با حتى لغوگویان و با سلام جواب آنان را دادن و دورى از لغو آنان .يعنى احسان كردن و رفق امتدادش به متجاوزان لغو گو هم مى رسد .

و در این سه سوره می بینیم که وجه مشترک در حفظ حق الله تعالی متجلی می شود که عدم وقوع در شرک است و حفظ حقوق بشر در حیات و مال و ناموس و خصوصیات فردی .

این آیات کریمه با دهها همانندش ، مسلمین را مؤهل اخلاقى مى بخشيده است.

توجه:

عهد خداوند با بنى اسرائيل :( وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لاَ تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِيمُواْ الصَّلاةَ وَآتُواْ الزَّكَاةَ )( البقرة 83 ) ".

وخداوند متعال به ما امت اهل قرآن فرمايند:(وَاعْبُدُواْ اللَّهَ وَلاَ تُشْرِكُواْ بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَى وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالجَنبِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ)(النساء 36 )

خداوند متعال به ما فرزندان ابراهيم فرمايند: ( وَجَاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ هُوَ اجْتَبَاكُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِّلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ مِن قَبْلُ وَفِي هَذَا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيدًا عَلَيْكُمْ وَتَكُونُوا شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ فَأَقِيمُوا الصَّلاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ)(الحج 8 ).

مقاله ای از دکتر احمد صبحی منصور با کمی تلخیص و تغییر

http://www.ahl-alquran.com/arabic/show_article.php?main_id=6082 [1]