آیا فضیلت خاصی برای عبادات در ماه رجب وجود دارد؟

ماه رجب یکی از ماههای حرام است که خداوند متعال در مورد آنها فرموده: « إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْراً فِی كِتَابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَلِكَ الدِّینُ الْقَیِّمُ فَلا تَظْلِمُوا فِیهِنَّ أَنْفُسَكُمْ» (توبه 36). یعنی: تعداد ماه‏ها نزد خداوند در کتاب الهى، از آن روز که آسمانها و زمین را آفریده، دوازده ماه است؛ که چهار ماه از آن، ماه حرام است؛ (و جنگ در آن ممنوع مى‏باشد) این، آیین ثابت و پابرجا(ى الهى) است! بنابراین، در این ماه‏ها به خود ستم نکنید.
ماههای حرام عبارتند از (رجب و ذوالقعده و ذوالحجه و محرم) و به این دلیل به آنها ماههای حرام گفته می شود چون:
1- جنگ کردن در آن ماهها حرام است مگر آنکه دشمن خود حمله کند و جنگ را شروع کند.
2- چون حرمت نقض حرامهای خداوند در این ماهها بیشتر است.
و برای همین خداوند متعال ما را از گناه کردن در این ماهها بیشتر بازداشته است و می فرماید: «فَلا تَظْلِمُوا فِیهِنَّ أَنْفُسَكُمْ». یعنی: در این ماه‏ها به خود ستم نکنید.

علامه عبدالرحمن سعدی در تفسیر این آیه می نویسد: « احتمال دارد که ضمیر « فیهن» به « اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا» برگردد. و خداوند بیان نموده که اینها جدولهای زمانی مشخصی برای بندگان هستند که با طاعت خدا آباد می شوند سپاس  بگویند. و باید خداوند را سپاس بگویند که با آن تعیین جداول زمانی و معین کردنشان در راستای مصالح بندگان بر آنان  منت نهاده است. پس باید از ستم ورزیدن بر خویش در این  اوقات برحذر شوند.
و احتمال دارد که ضمیر به چهار ماه حرام برگردد که معنی آیه چنین می باشد: خداوند شما را به طور ویژه از ستم کردن در این چهار ماه برحذر داشته است، به خاطر اینکه ستم در این ماه ها حرمت بیشتری دارد و ستم کردن در این ماه ها از ستم کردن در دیگر ماه ها کیفر سخت تری دارد».

در تفسیر انوارالقرآن در بیان حکمت ماههای حرام آمده: « ماه‌ ذوالقعده‌ قبل‌ ازشروع‌ ماههای‌ حج‌ حرام‌ قراداده‌ شد تا مردم‌ در آن‌ از جنگ‌ باز ایستند و زمینه‌ برای‌ سفر حج‌ مساعد و آماده‌ باشد و ماه‌ ذی‌الحجه‌ حرام‌ قرارداده‌ شد تا مردم‌ باامنیت‌ و آرامی‌ خاطر، مناسك‌ حج‌ را در آن‌ انجام‌ دهند، بعد از آن‌ ماه‌ محرم‌حرام‌ قرارداده‌ شد تا در آن‌ با ایمنی‌ كامل‌ به‌ سرزمین‌ها و مناطقشان‌ برگردند و ماه‌ رجب‌ در وسط سال‌ حرام‌ قرارداده‌ شد تا در آن‌ با ایمنی‌ تمام‌ عمره‌ انجام‌ دهند».
اما هیچ فضیلت خاصی برای عبادت کردن در ماه رجب از کتاب و سنت صحیح نبوی ثابت نشده است، و هرآنچه در مورد فضیلت عبادت در این ماه خصوصا روزه گرفتن وارد شده است ضعیف یا دروغ می باشد. مثلا حدیث زیر که دروغ است:
«إن شهر رجب عظیم، من صام منه یوما كتب الله له صوم ألف سنة ومن صام یومین كتب له صیام ألفی سنة، ومن صام ثلاثة أیام كتب له صیام ثلاثة آلاف سنة، ومن صام من رجب سبعة أیام أغلقت عنه أبواب جهنم، ومن صام ثمانیة أیام فتحت له أبواب الجنة الثمانیة یدخل من أیها شاء ومن صام منه خمسة عشر یوما بدلت سیئاته حسنات ونادى مناد من السماء قد غفر لك فاستأنف العمل ومن زاد زاده الله عز وجل». الموضوعات 2/84، 85.

یعنی: براستی که ماه رجب ماه بزرگی است، هر كس یک روز از آن را روزه بگیرد خداوند روزه ی هزار سال، و هر كس دو روز روزه بگیرد روزه ی دو هزار سال، و هر كس سه روز روزه بگیرد روزه ی سه هزار سال را برای او مینویسد! وهر كس هفت روز از رجب روزه بگیرد درهای جهنم بر او بسته، و هر كس هشت روز روزه بگیرد درهای هشتگانه ی بهشت بر او باز میشود تا از هر كدام بخواهد داخل گردد. وهر كس پانزده روز از رجب روزه بگیرد بدیهایش به نیكی تبدیل و ندا دهنده ای از آسمان ندای دهد كه تو كاملاً بخشیده شده ای، پس از نو عمل را شروع كن و هر چقدر بیشتر كنی خداوند عزوجل برآن می افزاید.
و چند حدیث ضعیف و موضوع دیگر که در بیان فضیلت روزه گرفتن در ماه رجب وارد شده است..

شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله می گوید: «تمامی احادیث مربوط به روزه گرفتن در ماه رجب ضعیف و بلکه موضوع می باشند، و اهل علم بر هیچیک از آن احادیث اعتماد نکرده اند، و حتی (آن احادیث) جزو احادیث ضعیفی که می توان در فضایل اعمال به آنها عمل کرد نیز نیستند، بلکه عموما از احادیث موضوع و مکذوبات هستند...
و البته در مسند امام احمد و غیره حدیثی از پیامبر صلی الله علیه وسلم وارد شده که ایشان به روزه گرفتن در ماههای حرام توصیه می کنند و ماههای حرام عبارتند از: رجب و ذوالقعده و ذوالحجه و محرم، و این حدیث در مورد روزه در این چهار ماه وارد شده نه اینکه مخصوصا برای رجب وارد شده باشد»."مجموع الفتاوى" (25/290).
و امام ابن قیم رحمه الله نیز می گوید: «هر حدیثی که در ذکر روزه ماه رجب و نماز خواندن در بعضی از شبهای آن وارد شده کذب و افترا هستند».‏"المنار المنیف" (ص96) .‏

و استاد سید سابق رحمه الله می گوید: « روزه ماه رجب فضیلتی بر ماههای دیگر ندارد و آنهم مانند دیگر ماههای حرام است و در سنت صحیح چیزی نیامده است‌ که فضیلت روزه آنرا بخصوص برساند و چیزهایی‌ که در این زمینه نقل  شده است برای استدلال کفایت نمی‌کند». "فقه السنة" (1/383).
و از علامه ابن عثیمین رحمه الله درباره روزه گرفتن در روز بیست و هفتم ماه رجب و نماز آن شب سوال شد، ایشان جواب دادند:« روزه روز بیست و هفتم ماه رجب و نماز شب آن و تخصیص آن روز (به روزه و نماز شب) بدعت است، و (پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرماید) هر بدعتی گمراهی است».‏"مجموع فتاوى ابن عثیمین" (20/440) .‏

و اما حدیثی که در مورد استحباب روزه گرفتن در ماههای حرام (رجب و ذوالقعده و ذوالحجه و محرم) وارد شده نیز ضعیف می باشد، چنانکه از پیامبر صلی الله علیه وسلم روایت شده که فرمود: « صُمْ مِنْ الْحُرُمِ وَاتْرُكْ، صُمْ مِنْ الْحُرُمِ وَاتْرُكْ، صُمْ مِنْ الْحُرُمِ وَاتْرُكْ وقال بأصابعه الثلاثة، فضمها، ثم أرسلها». أبو داود (2428).

یعنی: « در هریک از ماههای حرام سه روز روزه بگیر و سه روز را افطار کن با اشاره انگشتان سه‌گانه به وی اشاره‌ کرد که سه انگشت را با هم جمع می‌کرد، سپس آنها را رها می ساخت که مقصودش آن بودکه سه روز پشت سرهم روزه باشد و سه روز پشت سرهم افطارکند».
این حدیث ضعیف است و علامه البانی در " ضعیف أبی داود" آنرا ضعیف دانسته است.و اگر این حدیث صحیح هم باشد دلیل بر استحباب روزه گرفتن در ماههای حرام است نه اینکه روزه گرفتن مخصوص ماه رجب باشد و شامل سه ماه دیگر حرام نباشد.
و همچنین در مورد فضیلت و استحباب عمره در ماه رجب هیچ حدیث ثابتی وارد نشده است، و حتی پیامبر صلی الله علیه وسلم در ماه رجب هیچگاه به عمره نرفته اند، چنانکه از عبد الله بن عمر رضی الله عنهما روایت است كه شخصی از وی پرسید: «كَمِ اعْتَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم قَالَ: أَرْبَعًا إِحْدَاهُنَّ فِی رَجَبٍ، قال السائل: فقلت لعَائِشَةَ: یَا أُمَّاهُ أَلا تَسْمَعِینَ مَا یَقُولُ أَبُوعَبْدِالرَّحْمَنِ؟ قَالَتْ: مَا یَقُولُ؟ قَالَ: یَقُولُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم اعْتَمَرَ أَرْبَعَ عُمَرَاتٍ إِحْدَاهُنَّ فِی رَجَبٍ. قَالَتْ: یَرْحَمُ اللَّهُ أَبَا عَبْدِالرَّحْمَنِ مَا اعْتَمَرَ عُمْرَةً إِلاَّ وَهُوَ شَاهِدُهُ وَمَا اعْتَمَرَ فِی رَجَبٍ قَطُّ». (بخاری:1776).
یعنی: رسول ‏الله صلی الله علیه وسلم چند بار عمره نمود؟ فرمود: چهار بار، كه یكی از آنها در ماه رجب بود. آن شخص، میگوید: نزد عایشه رضی الله عنها رفتم و گفتم: ای ام‏المومنین! شنیده ای كه ابوعبدالرحمن چه می‏گوید؟ عایشه رضی ‏الله‏ عنها فرمود: چه می‏گوید؟ ‏گفت: می‏گوید: رسول ‏الله صلی الله علیه وسلم چهار عمره  انجام داده كه یكی از آنان در رجب بوده است. عایشه رضی ‏الله‏ عنها فرمود: خداوند بر ابوعبدالرحمن رحم كند؛ او در تمام عمره های رسول ‏الله صلی الله علیه وسلم حضور داشته است. هرگز ایشان صلی الله علیه وسلم در ماه رجب، عمره ننموده است.

و در لفظ مسلم آمده که: «وابن عمر یسمع فما قال لا ولا نعم». یعنی: و ابن عمر گوش می کرد و نه گفت خیر و نه بله.
امام نووی رحمه الله در شرح حدیث مسلم می گوید: «سکوت ابن عمر بر انکار عایشه رضی الله عنها دلالت می کند بر اینکه او (ابن عمر) فراموش یا شک کرده بود و مسئله بر او مشتبه بوده است.
بنابراین از جمله بدعتهای پدید آمده در ماه رجب اینست که بعضی از مردم این ماه را برای عمره رفتن انتخاب می کنند و اعتقاد دارند که عمره در رجب فضیلت و استحباب معینی دارد درحالیکه هیچ نصی از جانب پیامبر صلی الله علیه وسلم در اثبات این اعتقاد وارد نشده است و خود ایشان در رجب عمره نکردند.

و از جمله بدعتهایی که در این ماه صورت می گیرد می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- نماز رغائب؛ که در اولین شب ماه رجب خوانده می شود، این نماز بعد از سه قرن طلایی اسلام در بین مردم شایع شد خصوصا در قرن چهارم، که بعضی از دروغگویان این بدعت را پدید آوردند. شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله در مجموع الفتاوی می گوید: «به اتفاق ائمه دین همچون مالک و شافعی و ابوحنیفه و ثوری و اوزاعی و لیث و غیر آنها، نماز رغائب بدعت است و حدیث روایت شده در باره آن به اجماع محدثین کذب و دروغ است».
روایت کرده اند که در این ماه اتفاقات بزرگی روی داده است، مثلا اینکه پیامبر صلی الله علیه وسلم در شب اول ماه رجب متولد شده اند، و یا در شب بیست و هفتم مبعوث شده اند و بعضی گفته اند در شب بیست و پنجم مبعوث گشته اند، و روایت کرده اند که اسراء پیامبر صلی الله علیه وسلم در شب بیست و هفت رجب بوده، در حالیکه هیچکدام از این روایتها صحیح نیستند.
- نماز مادر داود علیه السلام در نصف ماه رجب.
- صدقه دادن و اهدای آن به روح اموات در ماه رجب.
- دعاهای اختراع شده ای که در ماه رجب می خوانند.
- تخصیص زیارت قبرستان در ماه رجب که این نیز بدعت پدید آمده است، درحالیکه رفتن به قبرستان وقت خاصی ندارد.
و خلاصه اینکه فضایل خاصی را برای ماه رجب ذکر کرده اند که هیچیک از آنها ثابت نشده اند، و حتی بیشتر روایات مربوط به آنها دروغین و ساختگی می باشد.
حافظ ابن حجر رحمه الله می گوید: «‌‌درباره فضیلت آن و روزه آن و روزه در وقت معینی از آن و نماز در شب مخصوصی در آن‌، هیچگونه حدیث صحیحی که قابل احتجاج باشد نیامده است». "تبیین العجب" (ص11).

البته قابل ذکر است که اگر کسی بخواهد در این ماه روزه بگیرد و یا نماز شب بخواند و یا به زیارت قبرستان رفته و یا عمره کند، هیچیک از اینها ممنوع و ناجایز نیست، فقط آنچه که بدعت است اینست که کسی این عبادات را به نیت استحباب و فضیلت خاص ماه رجب انجام دهد و چنین اعتقاد داشته باشد که آن عبادتها در ماه رجب فضیلت خاص و بیشتری دارند، مثلا کسی را در نظر بگیرید که عمداً عمره خود را در ماه رجب می اندازد با این باور که عمره در ماه رجب فضیلت خاصی دارد، و یا در سایر عباداتش چنین باوری داشته باشد، وگرنه هر مسلمانی می تواند بدون چنین باوری مثلا روزهای دوشنبه یا پنج شنبه و یا سه روز از ماه رجب (مانند سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم هر ماه دیگر سال) را روزه باشد و یا نماز شب بخواند و به عمره رود.
نکته: بر خلاف ماه رجب، مستحب است که اکثر روزهای ماه شعبان را روزه بود، چنانکه ازعایشه روایت است: «ما رأیت رسول الله صلی الله علیه وسلم استکمل صیام شهر قط إلا شهر رمضان، و ما رأیته فی شهر أکثر منه صیاما فی شعبان». متفق علیه
یعنی: «پیامبر صلی الله علیه وسلم را ندیدم که ماهی را کامل روزه بگیرد، مگر ماه رمضان و او را ندیدم که در هیچ یک از ماهها به اندازه ماه شعبان روزه بگیرد».
ولی نباید نیمه دوم شعبان را روزه بود مگر کسی که عادت به روزه گرفتن دارد که برای او جایز است.

نکته: اما با این وجود باید بدانیم که پیامبر صلی الله علیه وسلم در چند حدیث ما را از روزه گرفتن روزهای پایانی ماه شعبان (یوم الشک، یا یکی دو روز آخر و یا نصف آخر ماه شعبان) نهی کرده اند، مگر برا کسانی که:
1- کسانی که به روزه گرفتن عادت دارند، مثلا کسی که عادت دارد که اکثر دوشنبه و پنج شنبه ها روزه است، او می تواند همچنان به عادت خود ادامه دهد ولو آنکه در نصف دوم ماه شعبان هم باشد.
2- برای کسی که نصف اول و دوم ماه شعبان را به هم وصل کند، مثلا او نصف اول را گهگاهی روزه بوده و حال او می تواند به همین روال نصف دوم را نیز روزه باشد.

از جمله این احادیث عبارتند از:
حدیثی که شیخین (بخاری و مسلم) از ابوهریره رضی الله عنه روایت کرده اند که او گفت: « قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ: لا تَقَدَّمُوا رَمَضَانَ بِصَوْمِ یوْمٍ وَلا یوْمَینِ إِلا رَجُلٌ كَانَ یصُومُ صَوْمًا فَلْیصُمْهُ». بخاری (1914) و مسلم (1082).
یعنی: «هیچكس از شما نباید یك یا دو روز قبل از رمضان، روزه بگیرد، مگر كسی كه مقید به روزه گرفتن (بعنوان مثال، روزهای دوشنبه و پنجشنبه)، بوده است، چنین شخصی، روزه بگیرد».
و ابوداود و ترمذی و ابن ماجه نیز از ابوهریره رضی الله عنه روایت کرده اند که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «إِذَا انْتَصَفَ شَعْبَانُ فَلا تَصُومُوا‏». أبو داود (3237) و ترمذی (738) وابن ماجه (1651) ‏و صححه ألبانی در صحیح ترمذی (590).‏
یعنی: هرگاه ماه شعبان به نصف رسید، (دیگر) روزه نگیرید.
و باز ترمذی و نسائی از عمار بن یاسر رضی الله عنه روایت کرده اند که گفت: « مَنْ صَامَ الْیوْمَ الَّذِی یشُكُّ فِیهِ النَّاسُ فَقَدْ عَصَى أَبَا الْقَاسِمِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ». ترمذی (686) و نسائی (2188)‏.
یعنی: هرکس روزی را که مردم در (رمضان بودن آن) شک دارند روزه بگیرد، براستی که از ابا القاسم صلی الله علیه وسلم سرپیچی کرده است.

و یوم الشک روز سی ام شعبان است هرگاه که به سبب پوشیده بودن آسمان هلال ماه رمضان مشاهده نشود که در اینصورت ماه شعبان را سی روز کامل حساب می کنند.
و بر این اساس حکم روزه گرفتن نیمه دوم ماه شعبان بر دو قسم است:
اول: روزه گرفتن از روز شانزدهم تا بیست و نهم ماه شعبان مکروه است، مگر برای کسی که آنروزها موافق عادتش باشند.
دوم: روزه ی روز یوم الشک یا یک یا دو روز قبل از رمضان، حرام است مگر برای کسی که آنروزها موافق عادتش باشد.