قضیه سماع الموتی

علامه آیت الله العظمی برقعی «رحمه الله» در تفسیر آیه(۸۱ -۸۰ ) سوره مبارکه نمل می فرمایند: إِنَّکَ لَا تُسْمِعُ الْمَوْتَىٰ وَلَا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعَاءَ إِذَا وَلَّوْا مُدْبِرِینَ ﴿٨٠﴾ وَمَا أَنتَ بِهَادِی الْعُمْیِ عَن ضَلَالَتِهِمْ ۖ إِن تُسْمِعُ إِلَّا مَن یُؤْمِنُ بِآیَاتِنَا فَهُم مُّسْلِمُونَ ﴿٨١﴾ ترجمه : محققا تو به مردگان نمی‌شنوانی و نمی‌شنوانی ندا را به کران چون پشت کنان روی گردانند(۸۰) و تو کوران را از ضلالتشان هدایت نتوانی و جز به آنانکه به آیات ما ایمان می‌آورند و مسلمانند نمی‌شنوانی(۸۱).

نکات : جمله ی :« إِنَّکَ لَا تُسْمِعُ الْمَوْتَىٰ » دلالت دارد که مردگان نمی‌شنوند و خطاب و تکلم با ایشان کار لغوی است و عقلا نیز چنین است زیرا هر مستمعی جز خدا با گوش می‌شنود چه انبیا و چه اولیاء. پس چون وفات کردند گوش ایشان از کار افتاده و قوه سامعه ندارند پس نمی‌شنوند. و به سندهای متعدد نقل شده که رسول خدا صلی الله علیه وسلم دعا می‌فرمود که: «اللهم لا تجعل قبری وثنا یُعبد» یعنی؛ خدایا قبر مرا بتی قرار مده که پرستیده شود! یعنی؛ حفظ کن. و روایات بسیاری باین مضمون وارد شده که: لا تطف بقبر که مسلمان حق ندارد به هیچ قبری طواف کند. و طواف و خواندن مدعو غیبی عبادت است پس اگر مردم مانند زمان ما چنین عباداتی را برای غیر خدا انجام دهند و مثلا غیر خدا را بخوانند و اسم آن را عبادت نگذارند باز عبادت نموده و به شرک وارد شده‌اند. زیرا با نام گذاری، معنی عوض نمی‌شود. در این آیه خدا می‌فرماید؛ تو ای محمد نمی‌شنوانی به مردگان، پس جائی که محمد صلی الله علیه وسلم نشنواند بطریق اولی دیگری نتواند با مردگان سخن گوید. پس آن کسی که سر قبر انبیاء و اوصیا و یا بزرگان می‌رود و می‌گوید : «السلام علیک أشهد أنک تسمع کلامی و ترد جوابی و تری مقامی»، چنین کسی بر خلاف عقل و بر خلاف قرآن شهادت داده و حال آنکه شهادت به چیزی که نشنیده و ندیده طبق شرع حرام و از گناهان است. و رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمود : «لعن الله زوارات القبور و المتخذین علیها سرج» و ابو عمرو عامر بن شراحیل متوفای ۱۰۴ هجری که از علمای بزرگ اسلام بوده و صد و پنجاه نفر صحابه رسول خدا صلی الله علیه وسلم را دیده و أخذ حدیث نموده مکرر می‌گفت: «لولا أن رسول الله نهی عن زیارات القبور لزرت قبر النبی».

بعضی از خرافاتیان گویند: مقصود از جمله : « إِنَّکَ لَا تُسْمِعُ الْمَوْتَىٰ» مرده دلان و کفار کوردل می‌باشد که خدا ایشان را تشبیه به مرده کرده، پس مقصود این است که محمد کلام خود را به کفار نمی‌شنواند جواب اینست که این بیان شما بهتر گفته ما را ثابت می‌کند، زیرا خدا تشبیه کرده مرده دلان را به مردگان حقیقی و اموات در اینکه سخن را نمی‌شنوند، و در هر تشبیهی وجه شبهی لازم است در اینجا وجه شبه؛ نشنیدن سخن است و باید وجه شبه در مشبه‌به اقوی از مشبه باشد مثلا؛ اگر زید را به شیر تشبیه کنیم و بگوئیم زید أسد فی الشجاعه، در اینجا وجه شبه که شجاعت است باید در شیر أقوی باشد، یعنی شجاعت شیر مسلم و یقینی باشد تا زید را به او تشبیه کنیم. پس در آیه نشنیدن مردگان حقیقی باید مسلم و یقینی باشد تا خدا مرده دلان را به آنها تشبیه کرده باشد. باضافه خدای تعالی در آیه ۲۲ سوره فاطر فرموده : وَمَا أَنتَ بِمُسْمِعٍ مَّن فِی الْقُبُورِ ﴿٢٢﴾ ، که در آنجا صریحا فرموده: «مَّن فِی الْقُبُورِ» شنوا نیستند و نمی‌شنوند.

حضرت باقرعلیه السلام می‌فرماید: «نهی رسول الله صلی الله علیه وسلم أن یصلی علی قبر أو یقعد علیه أو یبنی علیه». یعنی رسول خدا نهی فرمود از اینکه روی قبری نماز بخوانند و یا بنشینند و یا بر آن بنائی کنند. و در کتاب نهایه از رسول خدا صلی الله علیه وآله سلم روایت کرده که: «نهی النبی صلی الله علیه وآله سلم أن یجصص القبر أو یبنی علیه أو یکتب علیه لأنه من زینه الدنیا فلا حاجه بالمیت إلیه». یعنی رسول خدا صلی الله علیه وسلم نهی فرمود: از اینکه بر قبر گچکاری شود یا بر آن بنا شود یا بر آن نوشته شود زیرا که اینها از زینت دنیا است و میت احتیاجی به آن ندارد. و در کتاب محاسن برقی از حضرت علی علیه السلام روایت کرده که فرمود : «من جدد قبرا أو مثل مثالا فقد خرج عن الإسلام». یعنی؛ کسی که قبری را پس از کهنه شدن تعمیر نماید یا مجسمه‌ای بسازد از اسلام خارج گردیده است. و نیز کتاب کافی از حضرت علی علیه السلام روایت کرده که فرمود : «بعثنی رسول الله إلی المدینه فی هدم القبور و کسر الصور فقال لا تدع صوره إلا محوتها و لا قبرا إلا سویته». یعنی : پیغمبر صلی الله علیه وسلم مرا فرستاد برای اینکه قبرها را (که در جاهلیت برجسته می‌ساختند) با زمین یکسان و هموار کنم و بتها را همه را بشکنم. یعنی خود علی علیه السلام ویران‌کننده قبرها بود ولی مردم بر خلاف او برای اولاد همان علی علیه السلام قبرها ساختند!! باید مردم دست از اعمال مخالف کتاب خدا و سنت رسول صلی الله علیه وسلم بردارند و خداشناس شوند. حضرت باقر علیه السلام می‌فرمود : «من عرف الإمام و لم یعرف الله فقد ضل ضلالا بعیدا» یعنی؛ کسی که امام را بشناسد ولی خدا را نشناسد بسیار گمراه است! بهر حال با وجود آیات روشن قرآن احتیاج به نقل چنین روایاتی نیست.

و در تفسیر آیه/۲۲ سوره مبارکه فاطر فرموده اند: وَمَا یَسْتَوِی الْأَحْیَاءُ وَلَا الْأَمْوَاتُ ۚ إِنَّ اللَّهَ یُسْمِعُ مَن یَشَاءُ ۖ وَمَا أَنتَ بِمُسْمِعٍ مَّن فِی الْقُبُورِ ﴿٢٢﴾ترجمه : و زندگان و مردگان یکسان نیستند محققا خدا به هر کس بخواهد می‌شنواند و تو به کسانی که در قبرند شنواننده نیستی(۲۲)

نکات : جمله : « وَمَا یَسْتَوِی الْأَحْیَاءُ وَلَا الْأَمْوَاتُ….» تا آخر، دلالت دارد بر اینکه مردگان و زندگان بطور کلی با هم فرق دارند، اگر چه مردگان از انبیاء و صلحاء و اوصیاء باشند، زیرا انبیاء و اولیاء و صلحاء پس از فوت حیات اخروی داشته و دارای حیات برزخی هستند اما حیات دنیوی ندارند، زنده با چشم می‌بیند و با گوش می‌شنود اما مرده چشم و گوشش خاک می‌شود و مرئیات را نمی‌بیند و مسموعات دنیا را نمی‌شنود، خصوصا کسی که به قبر رفته و چشم و گوشش از کار افتاده است. بنابراین کسانی که بخیالات خود مغرور شده و می‌روند سر قبر یکی از انبیا و اولیاء ناله می‌کنند و خیال می‌کنند او می‌شنود و با او سخن می‌گویند و تملق می‌کنند و از او جواب می‌خواهند، تماما ضد این آیات و آیات دیگر قرآن در این مورد عمل می‌کنند.